Fransız Devrimi’nin etkisiyle Avrupa’da yaygınlaşmaya başlayan kulüpler Osmanlı İmparatorluğu’nda ilk kez 1793’te kurulur. Bu tarihte İstanbul, İzmir ve Halep’te birer tane Fransız devrimci kulübü belirir. Tanzimat’tan sonra giderek yaygınlaşan kulüp modası, Enver Naci Gökşen’in deyimiyle Tanzimat ile başlayan “Avrupa mukallitliğinin bir yadigarı” olarak değerlendirilebilir. Tanzimat’tan sonra Avrupa’nın her alanda örnek alınmasıyla, Avrupalı ve Levanten tüccarlar, kendi aralarında rahatça buluşabilecekleri mekanlar olarak kulüpler kurmuşlar ve onları yaygınlaştırmışlardır. Osmanlıların kurduğu ilk kulüp de Tanzimat sonrasına rastlar. “Encümeni Ülfet” adıyla, Çemberlitaş’ta Asım Paşa konağında 1873’de kurulan bu ilk kulübün bütün masrafları kurucusu olan Mustafa Fazıl Paşa’ya aittir.
Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Seçkinlerin Mekanı: ŞEHİR KULÜPLERİ
1929’a gelindiğinde iktidardaki gücünü artıran bürokrasi özellikle II. Dünya Savaşı’nın sonlarına kadar burjuvaziyle zaman zaman ittifak kurabilmesine rağmen, esas olarak kendisi, ülke yönetimine damgasını vurmuştur . Cumhuriyetin ilk yıllarındaki bu sınıfsal yapının, kulüplerin yönetici ve üyelerine yansıdığı görülmektedir. Cumhuriyetin ilk yıllarında tam da bu sınıfsal yapıya uygun olarak “memurin kulübü” veya “memurlar kulübü” denilen şehir kulüpleri moda olmaya başlar. 1950’ye kadar siyasal iktidar ile Şehir Kulüpleri arasındaki ilişkiler, siyasal iktidarın kulüplere yönelik politikaları değerlendirildiğinde, tek partili dönemde Şehir Kulüplerine 1942 'ye kadar hoşgörü ile bakıldığı, 1943-1945 yılında bazı yasaklar ve kapatmalar getirildiği, CHP-Demokrat Parti arası çekişmelerin Şehir Kulüplerine yansıdığı, 1950 sonrasında ise bu çekişmenin bittiği görülmektedir.
Cumhuriyet'in ilanı sonrasında açılan Şehir Kulüpleri, zaman zaman şikayetlere konu olmuş, oyun ve içki yasakları getirilmiş, bazı önlemlerle toplumdaki imajı korunmaya çalışılmış.
Şehir Kulüpleri zaman zaman Halkevleri ve Halkodaları ile birlikte anılmış ise de, dönemin aydınları Şehir Kulüplerinin sadece üyelerine hizmet ettiğini, Halkevleri ve Halkodalarının üye olmayan kişilere de açık olduğunu, hizmetlerinin daha geniş halk kesimlerine ulaştığını söylemişlerdir. (1)
Tersane'den PARKA
Sinop'ta mutasarrıflık yapan, her gittiği yerde de, eserler bırakan Süleyman Necmi Bey, uzun yıllar gemi yapım yeri, 10.200 m2'lik Tersane alanını, Rum taş ustaları ve cezaevindeki mahkumlarla rıhtım ve Şehir Parkı'na dönüştürür. Sinop Belediyesi'ne, ifraz edilmemek, satılmamak kaydı ile 5 Şubat 1921'de, TBMM tarafından tapusu verilir.
İlk adı, Tersane Parkı, sonrası Şehir Parkı, yaz gecelerinde halkın oturduğu güzel bir mekan olurken, parkın ilk misafirlerinden Dr. Rıza Nur'a da, 11 Eylül 1922'de Rusya ziyareti sonrasında kırk kişilik bir yemek verilir.
Parkın en önemli daimi konuğu olacak olan, Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın büstünün açılışı, 30 Ağustos 1927'de, Zafer Bayramı kutlamalarının yapıldığı günde, büyük bir tören eşliğinde, dönemin Belediye Başkanı Akif Bey (Akyüz) tarafından yapılır.
Vali AHMET AZMİ HEPER
Şehir Kulübü'nün, erken dönem Cumhuriyet eserlerinin en önemlisi olduğunu ve 1930-1931 yıllarında yapıldığını dönemin fotoğraflarından anlıyoruz.
Fakat, bu eserin yapımında en önemli katkıyı veren, mimarı diyebileceğimiz iki değerli şahsiyet, Vali Ahmet Azmi Heper ve Belediye Başkanı Abdullah Batur'dur.
Vali Ahmet Azmi Heper, 1928 yılında, Vali İbrahim Ethem Aykut'tan sonra göreve başlamış, öncelikle ulaşılamayan köy ve ilçe yollarına öncelik vermiş, Cumhuriyet'in onuncu yılına yetiştirilmek üzere, Sinop merkez ve ilçe köylülerinden oluşan, on bin kişilik kazma kürek ekibiyle, büyük bir seferberlikle toplamda 470 kilometrelik ilçe yollarını açtığını, Sinop Valisi olarak 1933 yılına kadar görev yaptığını, sonrası Tekirdağ'a vali olarak atandığını, ne yazık ki, fotoğraflardan ve o gün ki ulusal gazetelerden öğreniyoruz. Yine, kendisinin döneminde, eğitim seferberliği alanında Millet Mektebleri'nin açılmasının öncülüğünü yaptığını, Memleket Hastanesi'nin doktor, hemşire gibi personel ihtiyaçlarının giderilmesi için, çok büyük fedakarlıklar gösterdiğini yine ulusal gazete haberlerinde görüyoruz. Beş yıl gibi uzun bir zaman görev yapan bir valinin, göreve başladığında, yaklaşık olarak 168 bin olan nüfusun, beş yıllık süre içerisinde 200 bine ulaştığını düşünürsek, çok büyük emekler verdiğini, o günün ulaşım koşullarının da, göz önüne alındığında, görevinin ne kadar zor olduğunu, Vali Ahmet Azmi Heper için, ne söylersek söyleyelim az geleceğini, zira bugün, Sinop il nüfusun 226 binlerde olduğunu düşünürsek, daha çok şeylerin yazılması gerektiğini söyleyebilirim.
Üzüntüm, değerli Valimiz Ahmet Azmi Heper'in, valilik katındaki Eski Sinop Valileri arasında adının ve fotoğrafının olmamasıdır. Umarım bu durum fark edilir ve valimiz Ahmet Azmi Heper'de hak ettiği yeri alır.
Belediye Başkanı ABDULLAH BATUR
Yine, on yıl gibi uzun bir süre sayılabilecek bir dönemde, yerel yönetimin başındaki, değerli büyüğümüz Sinop Belediye Başkanı Abdullah Batur'un (1930-1941) yanmış, yıkılmış bir şehirde çok zor şartlar içinde görev yaptığını, kentin tekrar asıl kimliğine kavuşmasında çok büyük çabalar sarfettiğini ve bu uğurda sağlığının bozulduğunu, söylemeden geçemeyeceğim.
Bu iki değerli şahsiyetin, hatırlanmasının, hatırlatılmasının çok önemli ve yerinde olduğunu düşünüyorum. Zira, yerelde Cumhuriyet'in kurucuları olarak gördüğümüz bu değerli şahsiyetlerin görev yıllarının, yokluğun, yoksulluğun, kıtlığın yaşandığı bir dönem olarak düşünürsek, bir kentin ayağa kalkmasında, her türlü yokluğa rağmen özveriyle çalıştıklarını, şehrin yeniden imarı, halkının eğitimi, sağlığı için gösterdikleri fedakarlıkları, kendilerinden daha çok Sinop'u düşündükleri bir gerçektir.
Sinoplular olarak, değerli büyüklerimize şükranlarımızı sunarız.
Ruhları şad olsun!
(1) Bir Kurumun Tarihsel ve Sosyolojik İncelemesi: Şehir Kulüpleri (1923-1950) Yrd. Doç. Dr. Serdar Öztürk
Değerli okurlarım;
aşağıdaki linkleri ayrı ayrı tıklayarak abone olunuz, takibe alınız ve bildirimleri açınız. Böylelikle sitemiz sizlerle güçlenecek, halkın aydınlanması ve yönetim kadrolarının Kentimize daha doğru ve yerinde hizmetleri sağlanabilecektir. Saygıyla...
https://www.youtube.com/@HaberKolektif
https://www.instagram.com/haberkolektif/?igsh=MThneHdwaGNpcWRmOQ%3D%3D#
https://x.com/haberkolek84891?s=11
https://www.facebook.com/people/Haberkolektif/61579142911001/