* * *
Geçen yazımda tütün hevenklerinden bahsettiğim için tütün ve hevenk ne demek anlamanızı, bilenlerin de hatırlamasını istiyorum.
Neden mi?
Yıl boyu süren ve çok emek isteyen tütünden, zorluklarına rağmen köylümüzün bu emeği harcayarak gelir elde ettiğini, ülkemizin nerede ise en kaliteli tütününün Gerze ve Bafra'da yetiştiğini bilmem, küçük bir ilin, küçük bir ilçesinin küçük bir köyü Yaykıl'da hayata başlayan ablamın öğretmen, kardeşimin Genel Cerrah ve benim Sanat Tarihi Öğretmeni ve sonra Müze Araştırmacısı olabilmemizin tütün sayesinde olmasıdır.
Neden mi ?
Amerika’nın tütün yetiştirmemizi engellemek istemesi ve hükümetlerimizin boyun eğmeleri yüzünden artık ekemediğimiz ve bu geliri kaybetmiş olmamızdandır. 71 yaşıma kadar Sadece Bülent Ecevit Hükümetinin Amerika’ya 'hayır' dediğine, haşhaş ekimini durdurmadığına ve Kıbrıs'taki oyunu bozduğuna tanık oldum. Biz tütün ekemeyince, dünyada tütün tüketimi bitmiş midir, ülkemiz de bitmiş midir? Hayır. Hey ! Sigara tiryakileri, Amerikan tütünü içmektesiniz ( Çok şükür 45 yıl sonra kendimi kurtardığım daha doğrusu sorumluluğunu aldığım can dostlarıma mama alabilmek niyetiyle bıraktığım için size, tiryakilere söylüyorum). Daha kötüsünü söyleyeyim bugün İYİ Parti Milletvekili Turhan Çömez, AKP Milletvekili iken bir televizyon kanalına elinde kola renginde bir sıvı ile dolu bir bardakla çıktığında bunun Amerika nın Türkiye’ ye satılmak üzere Bulgaristan'da ürettirdiği tütünde kullandığı sos olduğunu söyledi. İçinde ne olduğunu anlamak için başta Hıfzıssıhha Laboratuvarları olmak üzere devletimizin önemli laboratuvarlarını dolaştığını ve hiçbirinin tahlil edemediğini anlattı ve ‘Ne içiriyorsunuz Türk Halkına’ diye sordu. O günden beri kendisine saygı duymaktayım. Kendimiz üretmeyince Amerika’nın tütünle birlikte bize ne içirdiğini bilemeyiz, işte böyle.
Geleyim tütün işine. Tütün balya halinde getirildikten sonra tekele satılır. Tütün Eksperleri kaliteyi inceler ve fiyat belirlenir. Diğer bütün illerin tütününden daha yüksek fiyatla Gerze ve Bafra tütün piyasasının açılması bütünüyle kalitesi ile ilgilidir. Satarsınız, yıllık alışveriş yaptığınız esnafa borçlarınızı öder, keyifle evinize döner kalan paranızı gelecek yıla kadar hayatını ve işleri döndürmek için bir kenara koyarsınız. Tam da o Şubat günlerinde fide için bahçenizde hazırladığınız yere tütün tohumu yeniden başlarsınız. Fideleri büyütür, tarlayı hazırlar dönümlerce araziye sıra ile fideleri dikersiniz. Biraz büyür aralarında büyüyen yabani otları özellikle ayrık otunu temizlemek için koca araziyi çapalarsınız. Normal boya gelen bitkilerin yapraklarını toplamak (tütün kırmaktır adı) için sabah gün doğmadan ve akşam gün batımında tarlaya gidersiniz. Çünkü güneşte yaprakların suyu buharlaşır. Önce en alt yapraklar kırılır dip tütünü, bütün tarlanın dip tütünü kırılır, dip üstü, ana yaprak, doruk altı ve son yapraklar doruk adıyla ve sırayla kırılır ve hepsi tütünün kalitesi ile ilgilidir. Akşam kırılan tütün küfelerle tütün dizmek için yapılmış üstü ve yanları kapalı mekana getirilir, herkes kırdığı tütünü kendi yerine döker, sabahtan kırılanda getirilir ama, o akşam dökülmüş olan tütün dizilene kadar küfede bekler. Tütün kırmadan sonra ele saran zifir bir hayli uğraşarak elden çıkarılır. Kahvaltı peşinden herkes yerine oturur ve metal tütün İğnesi ile yaprakları bir bir dizer, İğne dolunca arkasındaki deliğinden geçirilmiş tütün ipine sıyırılır. Bu işlem yaklaşık üç buçuk metre civarındaki ip dolana kadar devam eder ve yeni ipe geçilir. Günde 10 ip dolduran iyi işçidir fazlası güçlü el becerisi ister. Bu ipler vagon denilen yaklaşık 4x4 metrelik kare çitlere sırası ile asılır ve güneşte bırakılır. Arazimiz geniş ve ailemize ilave çalışanlarla ciddi oranda tütün üreticisi olduğumuzdan o iplerin asıldığı vagonların üsteki yatay ağacı ile uygun yükseklikte çakılmış direkler üzerini birleştiren lata üzerinden hareketi sağlanır ve yağmurlu havalarda itilerek salaç denilen mekanda korunur. Yağmur sonrası salaçtan itilerek güneşe çıkarılır. Kuruyan tütünler ipleriyle vagonlardan çıkarılır ve üçü, dördü birleştirilerek bağlı bir demet haline getirilir yani hevenk yapılır. Kuru tütünün ufalanıp dağılmaması ve yumuşak kalması için kapalı ve rutubetli yerde tutulur. Tarlada işler bitip tüm ürün hevenk haline geldikten ve tütün iyice yumuşadıktan sonra tütün ipleri yaklaşık 1x1 metre kesilerek özel balya sandığında üst üste konup etrafı tütün çuhası ile kuşatılarak balya haline getirilir. Artık satışa hazırdır.
Anlaşılacağı gibi tütüncünün tatili yoktur.